To do, or not to do..

Elke zanger zal het beamen: het is belangrijk om goed voor je stem te zorgen. Maar wat betekent dat nou, goed voor je stem zorgen? Er zijn natuurlijk een aantal algemene richtlijnen, iets wat altijd voor iedereen geldt, maarrr.. het kan ook zijn dat iets wat voor jou werkt, niet per se voor mij werkt, of andersom. Het goed voor je stem zorgen is dus ook een persoonlijke zoektocht.  Hieronder beschrijf ik een aantal algemene richtlijnen, met daarbij wat voor mij persoonlijk goed werkt. 

 

Techniek:

Allereerst is het natuurlijk immens belangrijk dat je je techniek op orde hebt. Dat je weet hoe ademsteun werkt en je weet welke spieren je aanspant en welke ontspant. Weten hoe je op de juiste manier zingt is de allergrootste winst die je kunt behalen. Op deze manier zal je je stem niet gauw overbelasten en kan je het allerbeste uit je stem halen. Als je hier niet mee bekend bent is het dus van belang dat je een goede zangdocent zoekt die je dit kan aanleren. 

Ik ben al superjong begonnen met zingen, maar de goede zangtechniek had ik eigenlijk pas écht goed onder de knie in mijn eind tienerjaren. Ik had vanaf mijn 13e wel al zangles van een hele goede docent, maar het duurde even voordat bij mij het kwartje viel (mede doordat ik als 13-jarige toch nog iets te lui was om mijn oefeningen goed te doen, dat werkte natuurlijk niet bevorderlijk). Wel deed ik ook toen al wat optredens en studioklussen en ik merkte dan altijd dat ik al heel snel mijn stem kwijt raakte. Dit motiveerde mij uiteindelijk dus wél om heel goed te oefenen op zangtechniek en nu kan ik de hele dag door lekker zingen zonder dat dit effect heeft op mijn stem.

 

Opwarmen: 

Sommige zangers zweren erbij, andere zangers iets minder. Hoe belangrijk is het opwarmen van de stem nou helemaal? Het antwoord is niet eenduidig. Ook hierbij geldt: wat voor jou werkt, hoeft niet voor mij te werken en andersom. 

Als je net geslapen hebt dan zijn je stembanden niet goed gehydrateerd, je hebt tenslotte heel wat uren niks gedronken, maar er zit wel veel vocht ín de stembanden (bloed), doordat je stembanden zich liggend op dezelfde hoogte bevinden als het hart wordt het bloed niet snel afgevoerd en dus blijft het hangen in je stembanden. Hierdoor zijn de stembanden wat zwaarder en daardoor trillen ze langzamer. Er is dus sprake van droogheid en zwaardere stembanden, met wellicht ook nog wat overtollig slijm en door dit alles klinkt je stem vaak minder flexibel, evt. wat hees en sowieso wat lager. Als je dan wilt gaan zingen, dan is het verstandig om eerst even goed te gaan opwarmen. 

Je wilt je stem warmdraaien om te zorgen dat het overtollige slijm wegtrilt en je stem lekker soepel gaat voelen en helder gaat klinken. Je gaat hierbij dan lekker de laagte en de hoogte in en op deze manier alle registers langs om ze te activeren (denk hierbij bijvoorbeeld aan je kopstem, je borststem, je mix en je belt).

Wanneer je staat, of zit, wordt het bloed door de zwaartekracht weer netjes afgevoerd naar het hart en dat zorgt er, samen met het opwarmen, voor dat je stem weer goed wakker is.

Hier zijn natuurlijk immens veel oefeningen voor en mijn ervaring heeft me geleerd dat het niet heel erg veel uitmaakt welke oefening je pakt, zolang je maar alles even langsgaat en goed opwarmt. Er valt hierover veel te vinden op youtube en je zult zien dat elke video wel weer andere (soortgelijke) opwarmoefeningen heeft. 

Mijn leerlingen vragen me nog wel eens of een stemopwarming die ze 's morgens gedaan hebben, laat op de middag, of in de avond nog effect heeft. Mijn antwoord hierop is eigenlijk een wedervraag: Wat heb je vandaag gedaan en heb je hierbij je stem veel gebruikt? (pratend, of zingend).  En belangrijker, wat voel je? Voelt je stem soepel? Elke stem werkt uniek en reageert anders. Waarbij de ene stem na één, twee of drie uur rust alweer een nieuwe opwarming nodig heeft, heeft de ander dat pas na een hele dag.

Zo merk ik bij mezelf dat, wanneer mijn stem goed uitgerust en in topconditie is, een korte opwarmsessie in de ochtend vaak al voldoende is om me er de hele dag en avond mee te redden, maar wanneer ik wel last heb van een moede stem, of (licht) verkouden ben, dat ik hier dan meer tijd aan moet besteden en ik soms ook later op de dag nog wat extra oefeningen nodig heb. Dit is dus iets wat je voor jezelf moet gaan uitzoeken.

 

Slaap:

Zingen doe je met je hele lichaam. Het is topsport en dus is het van belang dat je fit (genoeg) bent. Hiervoor heb je dus voldoende slaap nodig. Niet te weinig, maar ook niet te veel.  

Je zult wel eens gemerkt hebben dat je bij immense moeheid ook enigszins hees kunt worden. Dit heeft te maken met het feit dat je lichaam (en dus je spieren) niet uitgerust zijn en daardoor slapper voelen. Ze zijn vermoeid. Het mechanisme van de stemproductie werkt minder soepel en dus moet je, met je toch al vermoeide spieren, harder werken om er geluid uit te krijgen. Dit geldt voor je stembanden, maar ook voor je ademspieren en alle andere spieren die je gebruikt tijdens het zingen. En wanneer 't allemaal echt niet lekker werkt is er ook nog de kans dat je als compensatie te veel druk op je keelspieren gaat zetten. Vermoeidheid is dus een aanslag op je lichaam en op je stem (Not to mention je geest. Je humeur zal er ook niet beter op worden, als je te weinig hebt geslapen🤭). 
Hoeveel slaapuren voldoende zijn, is voor iedereen verschillend.  Dit zou je dus voor jezelf moeten uitzoeken.

Voor mij werkt 7 á 8 uur slaap het fijnst. Als ik te weinig slaap ben ik niet goed uitgerust en als ik teveel slaap, dan voel ik me ook futloos. Dat voel ik direct bij het zingen. 

 

Drinken: 

Het is belangrijk dat je je stem lekker gehydrateerd houdt met voldoende water. Bêêhhh, water??? Ja, water. Niet ijskoud en niet heel warm. Uiteraard kun je heus af en toe wat anders drinken, maar als het gaat om het vochtig houden van de stem werkt water toch gewoon het beste (en voor je gezondheid natuurlijk ook). Water op kamertemperatuur is dan ook het állerbeste.

Je kunt bijvoorbeeld af en toe wat honing toevoegen, als je je stem wat extra wilt smeren, maar dit is verder geen wondermiddel. Het heeft geen zin om vijf minuten voordat je gaat zingen te beginnen met drinken. Je lichaam heeft namelijk een paar uur nodig om goed gehydrateerd te raken en dus moet je hier een aantal uren van te voren al mee beginnen, dan pas ga je het voelen. Eigenlijk is het gewoon het beste om door de dag heen continu slokjes water te nemen. Ik heb hiervoor zelf dan ook meestal een flesje water binnen handbereik. 

Koffie, zwarte thee, frisdranken, alcholische dranken... ze staan er allemaal bekend om je stem uit te drogen en daarom is het goed om deze, vooral vlak voor- en tijdens het zingen zoveel mogelijk te vermijden. Het kan zijn dat jij milder, of juist heftiger reageert op bepaalde dranksoorten dan anderen en dus kan het een persoonlijke zoektocht zijn om uit te vinden wat voor jou werkt, of juist niet werkt.

Ikzelf reageer bijvoorbeeld nauwelijks op koffie, stemtechnisch dan, want cafeïne technisch stuiter ik al redelijk snel, daarom drink ik sowieso nooit meer dan twee koffie per dag, maar op mijn zang heeft dit verder nauwelijks tot geen invloed. Wellicht werkt het trouwens wel verzachtend dat dit altijd een cappuccino met havermelk betreft en dus nooit een zwarte koffie. 

In mijn geval is alcohol écht een grote boosdoener, uiteraard wederom stemtechnisch gezien. Je zal me tijdens drukke zangperiodes dan ook nóóít met een alcoholische versnapering zien rondlopen (of zitten). Als ik weet dat ik de volgende dag moet zingen, dan drink ik sowieso niet. Ik word al na het drinken van één wijntje 's avonds, de volgende dag wakker met zó'n uitgedroogde keel, dat zingen bijna pijnlijk aanvoelt en ondanks dat ik dus helemaal niet veel heb gedronken, kost het me dan een hele dag en heel wat water om hier vanaf te komen. Ik reageer hier dus heel heftig op en dat werkt natuurlijk niet lekker. Gelukkig ben ik sowieso niet zo'n alcoholdrinker en voel ik niet dat ik er iets aan mis. Overigens.. áls ik dan wél een keertje even niet hoef te zingen en geniet van een drankje, dan kan ik er natuurlijk verder ontzettend goed tegen.. hehehehe..  

 

Eten: 

Voor het eten geldt eigenlijk hetzelfde als voor drinken: Er zijn etenswaren bekend die je beter kunt vermijden vlak voor-, of tijdens het zingen (alhoewel eten tíj́dens het zingen sowieso niet zo handig is, lijkt me, haha), maar je moet voor jezelf gaan onderzoeken waar jij goed, of minder goed op reageert. 
Zo staat pittig, of flink gekruid eten er bekend om dat het je keel kan irriteren en uitdrogen en chocola en melkproducten kunnen de slijmproductie te veel stimuleren, wat ook niet zo lekker zingt. Om te voorkomen dat je de hele tijd je keel gaat schrapen (iets wat niet goed is voor je stem), zou je dan dus door zangoefeningen (denk dan vooral aan resonans oefeningen) van al dat overtollig slijm af moeten komen en hier kan veel tijd in gaan zitten. 
Ook zingt het meestal niet lekker als je te veel, of te weinig hebt gegeten. Het beste is dan ook om niet vlak voor het zingen te eten, maar er ook niet hongerig in te gaan. Probeer er één á twee uurtjes tussen te laten zitten, indien mogelijk, dan voel je je het meest comfortabel. 

Als ik voor mezelf spreek, dan ben ik hier stiekem wel (iets te?) makkelijk mee. Ik let zelf niet per sé op wát ik eet (al zal ik geen glas melk leegdrinken, of hele hete pepers door mijn eten gooien, wat ik overigens normaal wel kan waarderen), maar ik zorg wél altijd dat ik niet te veel eet, omdat het aanspannen van je buikspieren vervelend, of zelfs pijnlijk kan aanvoelen op een overvolle maag. Ik stop dus met eten nog voordat ik vol zit.  De overige "maagruimte" vul ik toch wel op met water. 

 

Keelsnoepjes:

Keelsnoepjes zijn eigenlijk niet per sé nodig als je je stem goed gehydrateerd hebt. Wel kunnen ze fijn zijn als je bijvoorbeeld (lichte) verkoudheidsklachten vertoont. 

Er zijn veel soorten keelsnoepjes op de markt. Vaak met menthol, maar je hebt bijvoorbeeld ook varianten met honing, citroen, gember en drop. De mentholvariant raadt ik eigenlijk altijd iedereen direct af. Deze is fijn als je een verstopte neus hebt en je weer even wilt ademhalen, maar voor de stem is dit eigenlijk niet goed. Voor de stembanden willen we vooral verzachtende producten. Zo heb je bijvoorbeeld Isla Moos in verschillende smaken. Ook kun je denken aan Strepsils (zonder menthol!) bij lichte keelpijn, of af en toe een dropje waar je wat langer dan normaal op zuigt. Let wel op dat je er niet teveel van eet. Soms werkt het laxerend, of zijn er andere bijwerkingen bij een te hoge consumptie. In de bijsluiter staat dit vaak vermeld. Gember(thee) en kamillethee zijn ook fijne opties, maar net als water met honing zijn het geen wondermiddelen, het werkt alleen verzachtend, maar dat geldt eigenlijk ook voor alle keelsnoepjes.

Het beste werkt ook in dit geval gewoon: water, water en nog eens water. Niet te koud, niet te warm. Pappen en nathouden, flink en enorm. 

Beweging en sporten: 

Voor het zingen is het belangrijk een goede conditie te hebben. Je hoeft geen topsporter te zijn, maar het is wel fijn om enigszins fit te zijn en vooral goed sterke buikspieren te hebben en een lekker uithoudingsvermogen. Ademsteun helpt natuurlijk al enorm met het laatste, maar wat betreft de buikspieren is het toch fijn om deze te trainen. Sterkere buikspieren helpen dan ook met de ademsteun, die op zijn beurt de hartslag verlaagt, waardoor je weer een beter uithoudingsvermogen krijgt. 

Verder is het belangrijk om je lichaam te leren ontspannen, om een vrije ademhaling te kunnen hebben en de spieren op de juiste manier te kunnen gebruiken, zonder teveel spanning. Denk bijvoorbeeld aan je borstkas, je nek en je schouders. Er zijn veel oefeningen die je daarvoor kunt doen, bijvoorbeeld de welbekende schouderrol, de nekrol (van links naar rechts via de voorkant, niet via de achterkant), stretch oefeningen voor de armen en schouders, of rustgevende ademhalingsoefeningen. Als je merkt dat je bijvoorbeeld erg gespannen bent voor een optreden, dan is het goed om even wat ontspannende oefeningen te doen en vervolgens je lijf lekker los te schudden om de spanning eruit te krijgen. 

 

Wat als ik mijn stem (bijna) kwijt ben:

Het gebeurt ons allemaal wel eens: geen stem meer hebben. Dit kan komen door een oververmoeide stem, doordat je teveel geschreeuwd hebt, of bijvoorbeeld door een keelontsteking, of flinke verkoudheid.

Veel mensen grijpen dan gauw naar allerlei hulpmiddelen zoals stomen, een ui naast het bed, keelsnoepjes, kamillethee, honing of gember en alhoewel het meeste op zich verzachtend werkt, versnellen ze de genezing eigenlijk verder niet.

Ik krijg vaak de vraag wat je het beste kunt doen als je je stem kwijt bent en  dan is mijn antwoord over het algemeen in alle gevallen altijd hetzelfde:  Veel water drinken (daar issie weer) en stemrust. En áls je dan toch moet praten, doe dit dan vooral zonder enige druk erachter. 

Wat men al gauw gaat doen is fluisteren, maar dit kun je beter niet doen. Hiermee sluit je je stembanden namelijk niet. Ze komen wel dichter bij elkaar, maar raken elkaar niet aan. Dit is eigenlijk een heel onnatuurlijke manier van stembandgebruik en dus niet een gezonde, vooral niet als je jezelf fluisterend verstaanbaar wilt maken en er dus nog extra druk achter zet. De stembanden raken hier nóg meer geïrriteerd van en kunnen gaan opzwellen, waardoor je nog verder van huis bent. Beter is het om op volledig ontspannen manier, meestal op een lage toon, rustig je woorden uit te spreken, zonder ook maar enige druk te zetten, of te proberen meer volume te maken.  

Maar ja, het is natuurlijk nog altijd het allerbeste om gewoon helemaal je mond te houden en je stembanden de tijd te geven goed te herstellen. Het is vervelend, maar wel de enige juiste manier.

 

Zo zie je maar, het is allemaal nog niet zo eenvoudig. Wat, naast alle algemene richtlijnen, voor jouw stem het beste is, dat kun je alleen maar zelf aanvoelen en uitvogelen. Probeer dingen vooral uit en ervaar wat dit met jou doet en.. blijf je focussen op de juiste ademhaling en je spiergebruik.
Als laatste kan ik over één ding niet duidelijk genoeg zijn: Roken is in álle gevallen nót done voor een goede stem- en ademconditie. Echt hoor..  Hier kan ik niet genoeg op hameren!