Arrangeur?

Als mensen mij vragen wat voor werk ik doe, dan zeg ik meestal dat ik zangeres ben. Dat is natuurlijk ook absoluut zo, maar dat is eigenlijk maar een onderdeel van wat ik allemaal doe. Zo geef ik bijvoorbeeld zangles, sta ik regelmatig voor (verschillende) koren als dirigent, werk ik als vocaal producer en schrijf ik liedjes. Maarrr.. een ander zeer belangrijk onderdeel  is mijn werk als arrangeur. Ik benoem dat niet altijd direct, omdat niet iedereen een beeld heeft van wat dat nou eigenlijk inhoudt en tja, leg dat maar eens uit in drie woorden... Hieronder een poging in iets meer woorden dan drie.

 

Kort gezegd: Een arrangeur is feitelijk de persoon die bedenkt hoe een melodie het mooist omlijst kan worden door muziek en stemmen.

Langer gezegd: Een lied is natuurlijk meer dan alleen maar een lap tekst op een melodie. Een gemiddelde song bestaat uit verschillende instrumenten en verschillende lagen stemmen. Wat een arrangeur feitelijk doet is bedenken wat deze instrumenten en stemmen, tot in detail, moeten doen om het nummer in zijn geheel zo mooi mogelijk te laten klinken. Elk akkoordje, nootje, dynamiekje,  stemmetje, instrument toevoeginkje (of weglatinkje), alles wordt bedacht en vastgelegd door een arrangeur. Dit wordt gedeeld met de muzikanten/zangers die het vervolgens mogen gaan uitvoeren.  

Mijn vakgebied is dan natuurlijk het vocale stuk. Vraag mij niet om een vioolpartij te schrijven, maar als je mooie achtergrondzang wil die klinkt als een strijkerskwartet.. I'm your girl. 

Tijdens het arrangeren van vocalen is het voor mij dan ook heel erg belangrijk dat ik precies weet wat de (rest van de) muziek doet. Welke akkoorden spelen zij en welke instrumenten spelen waar wel, of niet mee. Als er al tien violen klinken, dan hoef ik er natuurlijk geen viool-achtige stemmen bij te fabriceren. Dat wordt teveel van het goede. 

Mijn taak is om goed te luisteren naar wat het nummer nodig heeft, wat de lead nodig heeft en wat het vooral ook niet nodig heeft. 
Het maakt dan ook erg veel uit voor wat voor soort stijl/groep/persoon ik arrangeer. Als ik voor een vocalgroep van drie personen een leuk arrangement mag maken, dan benader ik dit natuurlijk heel anders dan als ik iets bedenk voor een solist die graag mooie achtergrondzang wil, of als ik een tof arrangement voor een 4-partij groot gospelkoor ga maken.

 

Even iets meer uiteengezet: 
Voor een vocalgroep van drie personen krijgt elke stem een gelijk aandeel. Dat wil dan niet  per se zeggen dat ze allemaal net zo hoog, of laag gaan zingen, maar qua balans zijn ze allemaal even aanwezig. Je kunt dit bijvoorbeeld vergelijken met de zusjes van O'Gene. De één zingt de hoge partij, de ander de middenpartij en de derde zingt de lage partij, maar tóch vormen ze één geheel en is hun aandeel even aanwezig. De solootjes hierbij over het algemeen zo eerlijk mogelijk verdeeld, natuurlijk.

Bij het arrangeren voor een vocalgroep moet ik uiteraard ook rekening houden met wat voor soort stemmen ik te maken heb. Hoe flexibel zijn ze, hoe hoog ligt hun niveau, wat is het bereik van de stemmen, zijn het mannen of vrouwen, wat is hun "sound"? Ik wil daarom het liefst altijd van te voren even iets horen van de personen voor wie ik arrangeer, zodat ik dit in het maken van de arrangementen meteen kan meenemen en ik ze niet een te makkelijk, te moeilijk, te hoog, of te laag arrangement voorschotel. 

 

Voor achtergrondzang werkt dit weer heel anders: Hierbij moeten de vocalen, die soms unisono zijn, soms twee-stemmig en soms meer-stemmig (want ja, ik ben best fan van mooie close-harmony akkoorden van zo'n vijf noten, als het nummer zich ervoor leent), dienend zijn aan de lead vocal en passen in de muziek. Zij liggen, zoals de naam al doet vermoeden, in de achtergrond en zijn dus minder aanwezig dan de lead. Ze fungeren als onderdeel van de band. Hierbij is het dus van belang dat ik goed luister waar het nodig (of gewoon mooi)  is dat bijvoorbeeld bepaalde tekst of gevoelens aangedikt moeten worden, soms bijvoorbeeld met een "oeh" of "aah", soms met woorden. En daarin is het heel belangrijk dat deze stemmen dan ook de juiste stemeffecten gebruiken. Zingen we de "oeh" met lucht, of mag ie "BAM" in your face klinken? Dit zijn belangrijke details. Not to mention dat elk nootje exact in de akkoorden van de muziek moet passen. Daar ben ik heel strikt in...
Dus ja, hoe kan ik op de juiste manier gaten opvullen en/of de boodschap versterken, zonder de lead en/of de muziek in de weg te zitten, maar deze juist aan te vullen? Er is namelijk een dunne scheidslijn tussen "te weinig", "precies genoeg" en "iets teveel". Smaak heeft hier overigens ook veel mee te maken. 

 

Dan is er nog koorzang. Als ik een arrangement maak voor een koor, dan is het van belang dat ik weet hoe hoog de sopranen maximaal komen (dit bepaalt over het algemeen de toonsoort/stemverdeling) en of het een koor met sopranen, alten, tenoren betreft, of dat er bijvoorbeeld nog mezzo's en/of bassen aanwezig zijn. Alles wat ik voor een koor maak, moet in zijn "massaalheid" mooi kunnen klinken. Ik kan dus veel minder in detail arrangeren, want een kringeltje hier of daar valt nauwelijks gelijk te krijgen, laat staan dat het uberhaupt opvalt als de helft van het koor dat kringeltje niet eens voor elkaar krijgt. De stelregel (in mijn beleving) voor een koor is dan ook: alles moet overdreven en met zijn allen, want anders valt het niet op. Moet het "dun" klinken? Dan moet iedereen overdreven dun zingen.. moet het "vol" klinken? Dan gaat iedereen overdreven vollll.. waar een zanger in zijn/haar eentje wellicht heel gek klinkt, klinkt het als koor waanzinnig. Eenheid is de key.  Hierbij gaat het dus ook meestal vooral om de mooiste akkoorden en het gebruik van de juiste dynamiek en stemeffecten, met zun alllluhnn! 

Als ik de ruimte krijg om zélf voor het koor te staan, dan is het voor mij natuurlijk makkelijk om de dynamiek en stemeffecten goed over te brengen, zoals ik ze in het arrangement bedoeld heb, zodat het betreffende nummer nog spannender, vrolijker, enthousiaster, helderder etc. klinkt. Want ja, als je de noten bijvoorbeeld "rond" laat klinken, dan geeft dat een heel ander effect dan als je dezelfde noten "met een lach in je stem" brengt. Sta ik niet zelf voor het koor, dan ligt deze taak toch vooral bij de betreffende dirigent en tja, die mag daarin best een andere smaak hebben.  

 

Zo zijn er nog veel meer soorten vocale arrangementen die te bedenken zijn (duo's, theatergroepen, etc.). Ieder genre, iedere stijl, iedere samenstelling, heeft zijn eigen manier van arrangeren. De leukste uitdaging voor mij is dan ook om dit elke keer weer uit te vogelen. 

Mensen vragen mij vaak: "Kan je iets met dit nummer?" in combinatie met hun net genoemde wensen. Mijn antwoord hierop is eigenlijk standaard altijd "ja". Ik geloof namelijk dat er altijd wel iets tofs te bedenken is bij elk nummer. Ik heb alleen maar de juiste informatie nodig: voor wie arrangeer ik, welke stijl is/wordt het nummer en.. wanneer moet het af? De rest vogel ik wel...